Niedobór witaminy D i jego skutki!
Wielopłaszczyznowe działanie witaminy D, która uczestniczy w licznych procesach metabolicznych, wpływając zarówno na regulację gospodarki wapniowo-fosforanowej, jak i aktywność od 2000 do nawet 3000 genów, sprawia, że jej niedobór niekorzystnie oddziałuje na nasze zdrowie i sprawność ciała.
Niedobór witaminy D może wynikać z wielu przyczyn:
- zbyt małej syntezy skórnej wynikającej z ograniczonej ekspozycji na promieniowanie UVB,
- niedoboru witaminy w diecie,
- upośledzonego wchłaniania (np. przy przewlekłych chorobach jelit, uszkodzeniu trzustki),
- zwiększonego katabolizmu witaminy D (np. pod wpływem leków)
Może być zarówno dziedziczna – wynikać z wrodzonej opornej na witaminę D osteomalacji, czyli zmniejszonej mineralizacji kości, jak i nabyta – w wyniku zatrucia metalami ciężkimi.
Deficyt witaminy D bezpośrednio przyczynia się do problemów z układem kostno-mięśniowym. U dzieci niedobór w momencie ich aktywnego wzrostu prowadzi do krzywicy kości w wyniku upośledzonego odkładania się w ich obrębie wapnia i fosforu.
Najczęstszymi objawami krzywicy są:
- deformacje nóg,
- niski wzrost,
- poszerzenie stawów.
Objawy niedoboru dotyczą również zębów, które rozwijają się z opóźnieniem i są podatne na próchnicę. Zbyt niskie stężenie witaminy D najczęściej dotyczy niemowląt między 6 miesiącem, a 2 rokiem życia, kiedy zapotrzebowanie dziecka na witaminę D jest znacząco większe, niż możliwości jej pozyskania z mleka matki (ok. 40 IU/litr), nawet jeśli stosuje ona suplementację (do 200 IU/litr)).
Krzywica może również dotyczyć młodzieży w wieku dojrzewania (krzywica późna). U dorosłych niedobór witaminy prowadzi do osteomalacji, czyli „rozmiękczania” kości, a u osób starszych do osteoporozy, czyli zmniejszenia się gęstości mineralnej kości, prowadzącej do zwiększonej łamliwości. W przypadku zębów stałych można zauważyć również zanikowe linie w szkliwie.
Deficyt witaminy D w organizmie może prowadzić do wielu innych schorzeń. Aktualne badania pokazują, że niskie stężenie witaminy D skutkuje:
- zwiększonym ryzykiem zachorowania na nowotwory,
- zwiększonym ryzykiem chorób sercowo-naczyniowe,
- zwiększonym prawdopodobieństwem występowania chorób autoimmunologicznych,
- wzrostem ryzyka cukrzycy i insulinooporności.
Wyniki badań potwierdzają również istnienie korelacji między obniżonymi zasobami witaminy D, a występowaniem: choroby Alzhaimera, objawów depresji czy zaburzeń snu.
W przypadku skóry – ograniczony dostęp komórek do witaminy D zaburza ich metabolizm i spowalnia biologiczny cykl odnowy skóry. Niedostateczna ilość witaminy D3 wydłuża również przebieg stanów zapalnych, co ma wpływ na przebieg atopowego zapalenia skóry (AZS) czy trądziku różowatego.
Pierwsze objawy niedoboru witaminy D to:
- bóle kostne i mięśniowe,
- większa wrażliwość na ból,
- wypadanie włosów,
- przygnębienie i apatia,
- senność, brak energii, utrata apetytu,
- zaburzenie widzenia,
Niezależnie od ich występowania warto regularnie wykonywać badanie witaminy D, aby określić stopień jej ewentualnego niedoboru, co pozwoli na dobranie odpowiedniej suplementacji.
Ze względu na kilkugodzinny okres półtrwania kalcytriolu miernikiem zaopatrzenia organizmu w witaminę D jest kalcydiol, utrzymujący się we krwi dłużej (2–3 tygodnie). Jego stężenie w osoczu pozwala określić zasób witaminy D w organizmie.
| Stężenie 25(OH)D w osoczu [ng/ml] | status |
|---|---|
| 0–10 | Niedobór ciężki |
| >10–20 | Niedobór znaczny |
| >20–30 | Stężenie suboptymalne |
| >30–50 | Stężenie optymalne |
| >50–75 | Stężenie optymalne wysokie |
| >75–100 | Stężenie wysokie |
| >100 | Stężenie toksyczne |
Badania pokazują, że niedobór witaminy D to powszechny problem, występujący niezależnie od szerokości geograficznej miejsca zamieszkania, wieku, płci czy rasy. W Polsce niedobór witaminy D o różnym nasileniu stwierdzono u 90% osób dorosłych, dzieci i młodzieży. Wynika on przede wszystkim z niewystarczającej syntezy skórnej. W sezonie jesienno-zimowym oraz latem w godzinach porannych i wieczornych kąt padania promieni słonecznych na powierzchnię ziemi w naszej szerokości geograficznej niemal całkowicie uniemożliwia skórną produkcję witaminy D. Naturalne źródła witaminy D w diecie są również bardzo ograniczone – nawet w przypadku zbilansowanej diety pokrywają jedynie ok. 20% dziennego zapotrzebowania na witaminę D.
Wyniki badań pokazują, że spożycie witaminy D w populacji polskiej jest niewielkie – wśród osób dorosłych mieści się w przedziale 1,4–5,1 µg dziennie (66–70), a wśród dzieci 0,6–3,5. Uwzględniając te czynniki, w maju 2018 roku grono ekspertów opublikowało na łamach „Frontieres of Endocrinology” aktualizację dotychczas obowiązujących zaleceń suplementacji witaminy D w Polsce. Zobaczà tutaj link do aktualnych zleceń
PIŚMIENNICTWO:
- Jarosz M. [red.]: Normy żywienia dla populacji Polski. Warszawa: Instytut Żywności i Żywienia; 2017.
- Kunachowicz H., Nadolna I., Przygoda B. i wsp.: Tabele składu i wartości odżywczej żywności. Warszawa 2017, Wydawnictwo Lekarskie PZWL.
- Rusińska A., Płudowski P., Walczak M., Borszewska-Kornacka M.K., Bossowski A., Chlebna-Sokół D., Czech-Kowalska J., Dobrzańska A., Franek E., Helwich E., Jackowska T., Kalina M., Konstantynowicz J., Książyk J., Lewiński A., Łukaszkiewicz J., Marcinowska-Suchowierska E., Mazur A., Michałus I., Peregud-Pogorzelski J., Romanowska H., Ruchała M., Socha P., Szalecki M., Wielgoś M., Zwolińska D., Zygmunt A. Zasady suplementacji i leczenia witaminą D – nowelizacja 2018, Postępy Neonatologii 2018; 24(1), MAVIPURO Polska, 2018.
- Rusińska A, Płudowski P, Walczak M, et al. Vitamin D supplementation guidelines for general population and groups at risk of vitamin D deficiency in Poland — recommendations of the Polish Society of Pediatric Endocrinology and Diabetes and the Expert Panel With Participation of National Specialist Consultants and Representatives of Scientific Societies — 2018 update. Front Endocrinol (Lausanne). 2018; 9: 246.
- Marcinkowska M., Mickiewicz A., Fijałkowski M. Plejotopowe działanie witaminy D. Choroby Serca i Naczyń 2019, 16 (1), 45–52.
- Nowosad K. Niedobór witaminy D w wybranych jednostkach chorobowych. „Journal of Life and Medical Sciences” Nr 2/32/2021 Nauki Przyrodnicze i Medyczne, 3-12.
- red. Jarosz M., Rychlik E., Stoś K., Charzewska J. Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie. NIZP-PZH, 2020; 177-180.