Czym jest witamina D?
Pod pojęciem witaminy D kryje się grupa rozpuszczalnych w tłuszczach związków steroidowych. Należy do nich m.in. ergokalcyferol (witamina D2), występujący głównie w tkankach roślin, drożdży i pleśni oraz cholekalcyferol (witamina D3), który może być syntezowany samodzielnie przez nasz organizm, w wyniku naturalnej reakcji chemicznej zachodzącej pod wpływem promieniowania UVB lub pochodzić z pokarmów zwierzęcych (ryby, nabiał, mięso, w tym podroby). Oba te związki nie są biologicznie czynne i dopiero w naszych organizmie ulegają dwuetapowym przemianom, aby finalnie zmienić się w najbardziej aktywną formę witaminy. Pierwszy etap aktywacji odbywa się w wątrobie, gdzie z witaminy D3 powstaje metabolit – kalcydiol, drugi zachodzi w nerkach i prowadzi do powstania najbardziej aktywnej formy witaminy – kalcytriolu, czyli 1,25(OH)2 D.
Na czym polega skórna synteza witaminy D?
Synteza skórna pod wpływem światła słonecznego to główne źródło pozyskiwania witaminy D przez ludzki organizm. W wyniku promieniowanie ultrafioletowego UVB, o długości 280–320 nm, zawarty w błonach keratynocytów naskórka prekursor witaminy D3: 7-dehydrocholesterol jest przekształcany w cholekalcyferol. Jest to forma nieaktywna witaminy, która do pełnej aktywacji wymaga dalszych przemian, aby finalnie przybrać aktywną postać witaminy D. Cholekalcyferol przez układ krwionośny lub limfatyczny jest transportowany do wątroby, tutaj dochodzi do pierwszego etapu przemiany w główny metabolit witaminy D – kalcydiol. Ostatni etap syntezy zachodzi w nerkach, gdzie kalcydiol jest przekształcany finalnie do aktywnej hormonalnie postaci witaminy – kalcytriolu.
Badania wykazały, że aby synteza skórna mogła być skuteczna – musimy przebywać na słońcu minimum 15 minut dziennie, między godziną 10.00 a 15.00. Ważne jest również, aby przynajmniej 18% powierzchni naszego ciała było odsłonięte, bez zastosowania blokujących promienie UV filtrów. Szacuje się, że zastosowanie filtrów, ze wskaźnikiem SPF równym 30 lub wyżej, ogranicza wchłanianie promieni UVB nawet do 95%. Na efektywność syntezy skórnej wpływa jednak również wiele innych czynników. Poza wspomnianym czasem, powierzchnią skóry poddaną ekspozycji słonecznej czy filtrami, liczy się także szerokość geograficzna, pora roku, grubość pokrywy chmur czy poziom zanieczyszczenia powietrza.
Nasilenie promieniowanie UVB, w przeciwieństwie do UVA, które jest emitowane przez słońce w takim samym natężeniu przez cały rok, niezależnie od pory roku, zmienia się w cyklu rocznym, w zależności od kąta padania promieni słonecznych. W praktyce oznacza to, że w okresie od września do kwietnia promienie UVB praktycznie nie docierają do Polski, bo ich kąt padania jest zbyt niski w naszej szerokości geograficznej. Z tego powodu ograniczona jest również synteza skórna witaminy D, co powoduje, iż musimy zadbać o jej zwiększone dostarczanie w pożywieniu lub w formie suplementacji.
Do czynników wydłużających czas ekspozycji konieczny do wytworzenia odpowiedniej ilości witaminy D3 lub wręcz uniemożliwiających uzyskanie odpowiedniego zaopatrzenia w witaminę D drogą syntezy skórnej, nawet przy odpowiednim czasie przebywania na słońcu w okresie wiosenno-letnim, należą także:
- uwarunkowania populacyjne:
- zwiększona pigmentacja skóry – im ciemniejsza karnacja, tym niższe wytwarzanie witaminy D,
- nadwaga – tkanka tłuszczowa wpływa na ograniczenie wchłaniania witaminy D do krwi, uniemożliwiając jej przekształcenie w aktywną formę witaminy,
- zaawansowany wiek – u osób starszych zmniejsza się synteza witaminy D.
- uwarunkowania społeczne i zdrowotne:
- obawa przed starzeniem się skóry i nowotworami – co skutkuje nadmiernym stosowaniem kremów z filtrem (SPF) powyżej 30,
- przebywanie w pomieszczeniach zamkniętych i ograniczona ekspozycja na promieniowanie słoneczne
- noworodki, niemowlęta i małe dzieci do 3. roku życia (ekspozycja skóry na słońce nie jest zalecana),
- dzieci i młodzież szkolna,
- dorośli ze względu na rodzaj pracy,
- osoby, z przeciwwskazaniami do intensywnej ekspozycji słonecznej,
- osoby, że schorzeniami przewlekłymi uniemożliwiającymi opuszczenie pomieszczeń.
Synteza skórna pod wpływem promieniowania UVB to główne źródło naszych zasobów witaminy D. Z tego względu w okresie jesienno-zimowym, gdy jej synteza jest praktycznie ograniczona, aby utrzymać odpowiedni poziom jej stężenia w ustroju, wskazana jest jej suplementacja!
Warto również pamiętać, że nie ma niebezpieczeństwa przedawkowania witaminy D3 w wyniku nadmiernej ekspozycji na światło słoneczne, ponieważ w takiej sytuacji aktywowane zostają procesy degradacji –powstają nieaktywne związki, co zapobiega nadmiernemu gromadzeniu się witaminy D w naszym organizmie.
Piśmiennictwo:
- Dittfeld A., Gwizdek K., Koszowska A., Fizia K. Wielokierunkowe działanie witaminy D. Ann. Acad. Med. Siles. 2014; 68, 1, 47–52.
- red. Wojtczak A. Choroby wewnętrzne. PZWL, Warszawa 1983; 138-139.
- Marcinkowska M., Mickiewicz A., Fijałkowski M. Plejotopowe działanie witaminy D. Choroby Serca i Naczyń 2019, 16 (1), 45–52.